De totstandkoming van het ‘Handboek bewonersparticipatie’

Het schrijven van een boek is geen meisjesdroom van Saskia. Wel iets waarvan ze zei: “Ja, ooit wil ik wel een keer een boek schrijven hoor”. Het was nooit een concreet plan. Tot het najaar van 2022. Saskia vertelt in dit blog hoe het ‘Handboek bewonersparticipatie’ tot stand is gekomen.

September 2022 zat ik in een tussenfase. Het rommelde aan allerlei kanten qua werk. Tijdens een opstelling met mijn businesscoach kwam het opeens heel duidelijk naar voren: schrijf een boek! Maar jeetje zeg, hoe dan? Ik had eerst andere dingen op orde te krijgen… En waar zou dat boek dan over moeten gaan?

Twee weken later volgde een telefoongesprek met de Bestuursacademie over het boek dat wordt gebruikt in de training die ik voor hen geef. Een goed boek, maar het sluit niet aan op de vragen van mensen die met participatie bezig zijn in de praktijk. Opeens floepte ik eruit: “Dan schrijf ik toch zelf een boek”. Suzanne zat op dat moment tegenover me en zei daarna: “Dus we gaan een boek schrijven?” “Eh ja, ik denk het wel” was mijn antwoord.

Ok, we gaan samen een boek schrijven over bewonersparticipatie. We verdiepen ons in verschillende vormen van uitgeven: in eigen beheer, met een uitgever waarbij je er zelf risicodragend in zit of een traditionele uitgever die heel veel uit handen neemt. We besluiten om eerst te proberen een uitgever enthousiast te krijgen en als dat niet lukt, dan gaan we het boek in eigen beheer uitbrengen.

Ik google hoe je een boekvoorstel moet schrijven en noteer alle tips. Het is eigenlijk niet moeilijk. In ons boekvoorstel nemen we het volgende op:

• De aanleiding voor het boek: waarom nu dit boek? Oftewel, wat is de actualiteit?
• Waarom moet dit boek door ons worden geschreven? Dat is de onderbouwing van de inhoudelijke expertise van de auteurs.
• Een achterkant-tekst, waarin in ongeveer 200 woorden de essentie van het boek wordt weergegeven.
• De mogelijke kopers. Hiervoor maken we een tabel met verschillende doelgroepen waarvoor het boek interessant is. Zo laten we zien dat er een grote afzetmarkt is.
• De inhoudsopgave, zodat duidelijk is wat er in het boek komt te staan.

Sommige uitgevers roepen op om niet meteen een volledig manuscript op te sturen, anderen zouden graag een eerste hoofdstuk willen. Wij besluiten het bij een gedegen voorstel te laten.

Ondertussen zoeken we uit welke uitgevers vergelijkbare boeken uitgeven. Zo komen we tot een lijstje van zo’n zeven uitgevers. Op de meeste websites staat dat ze veel boekvoorstellen krijgen en dat het lang kan duren voordat je antwoord krijgt en dat geen bericht terug betekent dat er geen interesse is. Lekker bemoedigend…

Op een zaterdag half oktober 2022 mail ik het boekvoorstel naar het lijstje en we nemen ons voor dat als we voor kerst niets horen, we ons in de kerstvakantie gaan verdiepen in het zelf uitgeven van een boek.

Op zondag komt er al een mail van een uitgever die geïnteresseerd is en op maandag volgt de tweede. Opeens hebben we keuze!

Met beide uitgevers hebben we een kennismakingsgesprek. Beide blijken heel anders te werken, dus er is echt iets te kiezen. En voor beide werkwijzen is iets te zeggen. Willen we zelf vooraf meer investeren en meer overhouden per verkocht exemplaar? Of laten we de uitgever die investering doen en krijgen wij minder per verkocht boek?

Deze afweging geeft uiteindelijk niet de doorslag. De ene uitgever blijkt ons onderwerp ‘bewonersparticipatie’ veel beter te begrijpen, zit beter in het publieke domein en heeft daar meer contacten. We kiezen voor hem en daarmee dus ook voor een traditionele uitgever die zelf investeert en waarbij wij 10% van de netto verkoopprijs per verkocht boek krijgen. Een gebruikelijk percentage in de boekenwereld. Een boek schrijven doe je niet om rijk van te worden, mocht iemand dat nog denken.

Begin januari 2023 tekenen we het boekcontract met uitgeverij Mediawerf.

Suzanne en ik schrijven het ‘Handboek bewonersparticipatie’ samen. Daar krijgen we best veel vragen over: hoe doe je dat dan? En hoe ga om met verschil in schrijfstijl? Voordat ik vertel hoe wij samen een boek hebben geschreven, eerst iets over onze voorgeschiedenis.

Wij kennen elkaar al 20 jaar. Waren ooit collega’s en zijn daarna vriendinnen geworden. Suzanne schreef vanaf het begin ook voor mijn reisblog KidsErOpUit en wij leerden daar beide beter schrijven. Of laat ik zeggen: anders schrijven. Want in ons werk voor gemeenten wordt veel gebruik gemaakt van ambtelijke taal en vakjargon. Bij KidsErOpUit leerden we actief schrijven. Lange en korte zinnen af te wisselen. Te spelen met teksten. Maar ook om duidelijk te zijn. Uit te leggen waarom iets leuk of handig is. En ons verplaatsen in de lezer. Hierdoor lijkt onze schrijfstijl op elkaar. We zijn gewend om feedback op teksten te krijgen en deze te verwerken waardoor de tekst beter wordt.

Daarnaast weten we beide veel van participatie, maar hebben we daarbij ook net een ander specialisme. Suzanne weet meer van het juridische en beleidsmatige gedeelte en ik weet meer over communicatie en wijkgericht werken. We vullen elkaar dus inhoudelijk aan.

Voor Participatiecursus werken we al een hele tijd samen en daar verdelen we in overleg altijd de taken. Dat hebben we bij het boek ook gedaan. Beide gingen we schrijven en ik deed daarnaast de projectleiding. Oftewel: ik hield de planning in de gaten, zowel voor datgene wat we zelf moesten doen (tikken, tikken, tikken) als de momenten dat we anderen nodig hadden.

Stapsgewijs hebben we het samen schrijven van het ‘Handboek bewonersparticipatie’ als volgt aangepakt:

1. Inhoudsopgave maken.
2. Elke paragraaf bespreken en per paragraaf noteren wat erin moet komen.
3. Per paragraaf beslissen wie deze gaat schrijven.
4. Schrijven, soms op dezelfde dag, verder vooral wanneer het uitkwam. Per hoofdstuk maken we hiervoor een apart bestand.
5. Af en toe elkaars teksten meelezen.
6. Input opvragen van anderen, met behulp van een formulier en gebruik makende van netwerk van beide en LinkedIn.
7. Verwerken van deze input op gestandaardiseerde manier.
8. Finale weekend in een vakantiehuisje: op naar een meeleesexemplaar van het manuscript. Alle losse hoofdstukken worden samengevoegd tot één document.
9. Manuscript is voor 95% klaar en wordt naar de meelezers gestuurd. Zij hebben twee weken de tijd hiervoor.
10. Ondertussen passen wij aan, zoeken laatste dingetjes op en verwerken de later binnenkomende input van anderen.
11. De reacties van de meelezers komen binnen. We hebben drie dagen geblokt om deze om de beurt te verwerken. In die dagen werken we afwisselend aan het bestand van het manuscript. We gooien o.a. de hele structuur om.
12. Manuscript gaat naar de uitgever.
13. Op basis van dit manuscript vragen we reviews aan mensen uit ons vakgebied.
14. We maken de twee extra’s die lezers van het boek met een QR-code kunnen downloaden.

Over deze stappen hebben we iets meer dan een half jaar gedaan. Wat echt supersnel is voor het schrijven van een boek. We hebben ervoor gekozen om het zo strak te plannen omdat de Omgevingswet eraan komt en participatie daardoor steeds meer aandacht krijgt. We willen aansluiten op deze actualiteit.

Een managementboek (want ja, dat is het type boek dat we schrijven) met alleen maar woorden is toch wat saai. Wij gaan gebruik maken van tabellen en quotes om teksten te verlevendigen en informatie te presenteren. Dat niet alleen, we willen passende illustraties erbij. Hiervoor zoeken we iemand die kan tekenen en het vak participatie begrijpt. Beide kennen we zakelijke tekenaars die ook participatiebijeenkomsten visueel vastleggen. Maar wie gaan we kiezen? We besluiten hen beide om een offerte te vragen, inclusief een proeftekening (waarvoor we natuurlijk betalen).

Als ‘projectleider boek’ maak ik een tabel waarin we beide offertes vergelijken. Zo wordt meteen duidelijk waarin ze verschillen en waarover nog onduidelijkheid is. Dus stellen we aanvullende vragen en worden de offertes vergelijkbaar.

We kiezen voor Eveline Mos. Op basis van de inhoudsopgave en de concept teksten gaat Eveline aan de slag. Tussendoor hebben we regelmatig overleg. Zo gaat het schrijven en illustreren mooi gelijk op. Eveline stelt ons de juiste vragen en denkt pro actief mee. We kiezen gezamenlijk bewust voor poppetjes die geen uiterlijke kenmerken hebben, hiermee proberen we de illustraties zo inclusief mogelijk te maken. Alleen de poppetjes die echt herkenbaar moeten zijn als een bepaald type worden voorzien van een vrouwelijk kapsel, een stropdas of een wandelstok.

We kiezen ervoor om per hoofdstuk een schutblad tekening te doen en daarnaast nog extra tekeningen voor in de hoofdstukken. Soms om zaken te verduidelijken, soms gewoon ter illustratie en soms om als lezer een glimlach van herkenning te krijgen. Als we last minute de indeling van het boek omgooien verhuizen sommige illustraties van plek, maar ze blijken zo multifunctioneel te gebruiken dat niemand zal weten om welke illustraties dat gaat.

Samen met Eveline en de uitgever hebben we een afspraak bij de vormgever van het boek. We bespreken wat voor binnenwerk we mooi vinden (genoeg witruimte, één steunkleur, wit papier) en welke voorkanten ons aanspreken. We zijn heel benieuwd hoe onze wensen worden vertaald naar de vormgeving van het boek.

Ruim een week later krijgen we 10 mogelijke covers van het ‘Handboek bewonersparticipatie’ van de uitgever. Ze verschillen echt van elkaar, dus we hebben iets te kiezen. We voelen niet direct bij een van de voorkanten het ‘wauw’-gevoel, maar he, het kan niet altijd liefde op het eerste gezicht zijn. Ik print ze allemaal uit en tijdens de lunchpauze laten we onze co-workingspacegenoten meekijken. Grappig om te zien dat iedereen z’n voorkeuren heeft. We krijgen goede tips mee en hebben genoeg om over na te denken. We bekijken covers van boeken in hetzelfde genre en zien daar veel wit met een getekende illustratie, daarmee vallen de covers met veel wit en illustraties erop voor ons af. Twee covers maken gebruik van een foto die we niets vinden, dus zoeken we nog naar alternatieven. Maar dat blijkt best lastig. Daarmee vallen ook die covers voor ons af. Natuurlijk leggen we de covers ook voor aan Eveline. Haar voorkeur komt overeen met de cover die inmiddels ook onze favoriet is. Nog even twee nachtjes erover slapen en dan berichten we de uitgever dat de kleurrijke cover met de grote (gregoriaanse knoop) P onze voorkeur heeft. Hoe meer we naar de voorkant kijken, hoe blijer we ervan worden.

Vlak daarna krijgen we de eerste proef van de vormgeving van het binnenwerk. Dat is wel meteen liefde op het eerste gezicht. Als steunkleur is er voor oranje gekozen en die kleur wordt functioneel toegepast. Zo is duidelijk welke teksten van ons zijn en welke van andere mensen. De schutbladen bij de hoofdstukken knallen er meteen flink uit, dat is even wennen, maar past bij het geheel. Gekleurde schutbladen maken het voor lezers ook makkelijk om te zien waar een nieuw hoofdstuk start. Alleen met de illustraties gaat het nog niet zoals het moet. Hiervoor gaat de proef een paar keer heen en weer. Eveline offert een avondje sporten op om last minute van alles aan te passen zodat de illustraties goed uitkomen op de oranje achtergrond.

Terwijl de vormgever bezig is met de voorkant van het ‘Handboek bewonersparticipatie’, leest de eindredacteur het manuscript op detailniveau door. Ze haalt er verkeerde verwijzingen uit, taalfoutjes (al valt dat mee) en stelt kritische vragen over vaktermen. Helaas ontkomen we daar niet altijd aan.

Ook ontstaat er naar aanleiding van de eindredactie nog even discussie over de inhoudsopgave. Deze heeft drie niveaus en zou het niet beter zijn omdat te beperken tot twee niveaus? Suzanne en ik overleggen. En besluiten toch bij de drie niveaus te blijven. We maken een boek dat geschikt is om als handboek te gebruiken, waar lezers kris kras en vaker doorheen gaan. Ze moeten dus makkelijk kunnen vinden wat ze zoeken. En daar past een gedetailleerde inhoudsopgave bij.

Nadat het manuscript naar de uitgever is gegaan, de reviews zijn verzameld en de vormgever en eindredacteur hun werk doen, is het tijd om met de marketing aan de slag te gaan. We posten op LinkedIn al een maand of twee met enige regelmaat over de totstandkoming van het boek en we merken veel interesse vanuit de vakwereld. Nu is het tijd om concretere stappen te zetten.

Wat doen we?

• We laten een salespagina voor het boek maken op de website van Participatiecursus en koppelen deze met Managementboek zodat de verzending via hen kan verlopen.
• Claimen de domeinnaam handboekbewonersparticipatie.nl en laten deze redirecten naar de salespage.
• Versneld lanceren we ons nieuwe gezamenlijke bedrijf ParticipatieKracht omdat we in het boek hiernaar willen verwijzen.
• Organiseren van een boeklanceringsfeestje, we kiezen ervoor om deze niet heel gehaast net voor de zomervakantie te doen maar daarna.
• We bedenken de ‘Boektour’ omdat we het boek vaker onder de aandacht willen brengen dan alleen tijdens het boekfeestje, want het onderwerp zal met de komst van de Omgevingswet vaak in de schijnwerpers staan.
• Voor LinkedIn maken we een contentplanning voor de periode vanaf voorverkoop t/m de weken daarna. Hiervoor gebruiken we zowel de pagina van Participatiecursus als onze eigen persoonlijke profielen.
• Onze eigen nieuwsbrief zetten we klaar zodat die er meteen uit kan als de voorverkoop start.

Omdat het ‘Handboek bewonersparticipatie’ ook geschikt is als studiemateriaal voor het hoger onderwijs zoeken we bij relevante opleidingen naar contactpersonen. Ook maken we een lijstje van media die mogelijk geïnteresseerd zijn in het boek. Zij krijgen na de zomervakantie vanuit de uitgever een exemplaar toegestuurd.

Ondertussen zorgt de uitgever ervoor dat het ‘Handboek bewonersparticipatie’ naar de drukker gaat. Wij starten vanaf dat moment de voorverkoop op. Ergens in deze periode ontstaat er vertraging waar wij de vinger niet op kunnen leggen. Waar het boek oorspronkelijk 6 weken na inleveren van manuscript geleverd zou worden, loopt de planning in de praktijk steeds verder uit. We hebben het manuscript eind april ingeleverd, dus het boek zou tweede helft juni moeten verschijnen. Voor de zekerheid communiceren we bij de start van de voorverkoop dat het boek eind juni/begin juli wordt geleverd. Met de uitgever spreken we af dat het boek 27,50 euro gaat kosten.

Al snel blijkt dat deze prijs niet meer haalbaar is met de huidige drukkosten. Dus wordt de prijs 29,50. Prima, maar intussen is de voorverkoop gestart voor 27,50 euro. We spreken af dat we deze prijs kunnen aanhouden zolang de voorverkoop loopt. Dit klinkt als iets eenvoudigs, maar in Nederland heb je te maken met een wet voor boekprijzen. Je kunt deze dus niet heel vaak aanpassen.

Het drukproces schiet ondertussen niet op. De uitgever stelt voor om de verkoop na de zomer te starten. Maar wij hebben afgelopen periode al overal aangegeven dat het boek voor de zomervakantie verschijnt. Dus dat is voor ons geen optie meer. De tijd tikt ondertussen door. Het wordt eind juni. Begin juli. Mijn vakantie begint al bijna. We ontvangen de eerste mails met vragen wanneer het boek wordt verzonden. We balen echt even behoorlijk hierover, vooral omdat we zelf alles zo gedegen hebben gepland. Aan de andere kant relativeren we ook: het gaat al super snel, de vakantie komt eraan en wat maakt een paar weken later nou echt uit?

Ik ga op vakantie voordat het boek echt verschijnt. Baalmomentje hoor.

En dan is het eindelijk zo ver: ons ‘Handboek bewonersparticipatie’ is er! Suzanne maakt een unboxing filmpje en stuurt mij foto’s. Wauw, van eerste idee begin oktober 2002 naar een echt boek half juli 2023. Achteraf bizar snel gegaan. En wat is het gaaf en onwerkelijk om ‘m na mijn vakantie echt in handen te hebben. Onze bijdrage aan een betere samenwerking tussen overheid en bewoners. Ons handboek om bewoners te betrekken bij maatschappelijke opgaven is er.

We did it!

Het ‘Handboek bewonersparticipatie’ komt op nummer 12 de algemene top 100 binnen bij Managementboek en we stijgen daarna door naar plek 3. Een prestatie waar we ontzettend trots op zijn. Want het is best een specialistisch boek dat we hebben geschreven en nu staan we zo hoog tussen algemene managementboeken die geschikt zijn voor een breder publiek. In de categorie non profit staan we zelfs een hele tijd op nummer 1.

Op basis van het manuscript hebben wel al hele mooie reviews ontvangen. Je vindt deze o.a. op de verkooppagina van het boek en natuurlijk allemaal voor in het ‘Handboek bewonersparticipatie’. In de weken na het verschijnen komen de eerste reacties van anderen. En die laten ons elke keer weer glunderen. Veel gehoorde reacties:

• Lees lekker weg
• Had ik dit boek maar eerder gehad
• Wat een compleet en praktisch boek
• Je merkt aan alles dat de auteurs heel veel ervaring hebben
• Super met al die praktijkvoorbeelden erin

En dat zijn dus precies de reacties waarop we hadden gehoopt. Superblij mee!

Begin september, na de zomervakantie, proosten we op de verschijning van het ‘Handboek bewonersparticipatie’ tijdens ons boekfeest. Dat is ook de aftrap van de boektour die we in 2023 en 2024 doen.

Want de marketing in aanloop naar de verschijning van het boek hebben we achter de rug. Nu gaat het om vasthouden. Zodat we zoveel mogelijk mensen bereiken met onze missie om met elkaar beter te worden in participatie.

Bestel hier het ‘Handboek bewonersparticipatie’ als je ‘m nog niet ebt. Nieuwsgierig naar de ‘Boektour’? Je vindt hier ons tourschema en (straks) de terugblikken.

Een vraag die we regelmatig krijgen is of er een tweede boek komt. En ja, daar is een idee voor. Maar eerst gaan we bijkomen van afgelopen jaar, want het was behoorlijk intensief. En voor herhaling vatbaar, want we zijn een topteam en we hebben nog zoveel meer te delen. Het kriebelt wel om in de toekomst weer zoiets te doen.

Nu gaan we eerst genieten van het verschijnen van het ‘Handboek bewonersparticipatie’ en focussen op werkzaamheden die meer omzet genereren, want een boek schrijven kost heel veel (niet declarabele) tijd.