Participatie en de gemeenteraad

Als het over participatie en de gemeenteraad gaat, blijkt elke keer weer hoe belangrijk de rol van de gemeenteraad is bij succesvolle participatie. Niet voor niets gaan discussies in de raad ook vaak over participatie. Hoe ga je als raad met participatie om? Wat zijn de rollen en bevoegdheden van de gemeenteraad bij participatie? En wat is daarbij van belang? In dit blog gaan we in op de politieke rol van de gemeente bij participatie.

Politieke rol van de gemeente

Voordat we hier op in gaan, eerst even een korte toelichting. Nederland heeft sinds 2002 een duaal bestuursstelsel. Dat betekent dat de besturende en de controlerende taak gescheiden zijn. Op gemeentelijk niveau bestuurt B en W en de gemeenteraad stelt kaders en controleert. 

Binnen het dualisme heeft de gemeenteraad drie rollen:

• Kaderstellende rol: de gemeenteraad stelt de kaders vast waarbinnen B&W haar werk doet.
• Controlerende rol: de gemeenteraad controleert achteraf de werkzaamheden van B&W en beoordeelt of dit passend is binnen de eerder vastgestelde kaders.
• Volksvertegenwoordigende rol: de gemeenteraad is direct gekozen door de inwoners van de gemeente en vertegenwoordigt hen bij het uitvoeren van de andere twee rollen.

In dit blog gaan we dieper in op de rol van de raad bij participatie. De overige rollen van de gemeente, waaronder de bestuurlijke rol van B en W, komen later in een ander blog aan bod.

Kaderstellende rol van de gemeenteraad bij participatie

De gemeenteraad stelt het gemeentelijk participatiebeleid (Omgevingswet) en de participatieverordening (Wet versterking participatie op decentraal niveau) vast. Dit zijn voor participatie de belangrijkste kaderstellende instrumenten van de raad. B&W zal alle participatieprocessen binnen deze kaders moeten uitvoeren. In het handboek bewonersparticipatie staat een uitgebreide toelichting over deze twee kaderstellende instrumenten.

Op basis van de Omgevingswet stelt de gemeenteraad een lijst van aangewezen gevallen vast waarvoor participatie verplicht is (artikel 16.55 lid 7 Omgevingswet). Sommige gemeenteraden kiezen voor een vrij uitgebreide lijst, terwijl andere gemeenteraden ervoor kiezen om participatie nooit verplicht te maken. De raad kan participatie verplicht stellen, maar deze participatie is altijd vormvrij. De initiatiefnemer bepaalt zelf hoe het participatieproces voor een activiteit met participatieplicht wordt vormgegeven. Dwingend voorschrijven hoe een initiatiefnemer participatie mag organiseren of een vergunningaanvraag weigeren omdat niet aan de gemeentelijke voorwaarden is voldaan, is dus niet toegestaan.

Voor grotere projecten, plannen en programma’s, waarvan B&W de initiatiefnemer is, stelt de raad een startnotitie vast of neemt zij een participatiebesluit (met daarin een participatieplan of een participatieparagraaf). Op die manier kan de gemeenteraad haar rol in het proces goed oppakken. Als deze ontbreekt, is dat lastig voor de raad bij het uitvoeren van de controlerende én volksvertegenwoordigende rol. Het ontbreken van een participatieplan of -paragraaf op een zijspoor kan in het slechtste geval betekenen dat de raad in een later stadium wil dat het participatieproces anders wordt ingericht of zelfs opnieuw wordt gedaan.

Controlerende rol van de gemeenteraad bij participatie

De gemeenteraad kan alleen goed de controlerende rol op zich nemen als ze vooraf de kaders heeft kunnen vaststellen. De raad toetst het participatieproces aan het participatiebeleid, de participatieverordening of aan het participatieplan of -paragraaf. 

Is participatie voor de initiatiefnemer verplicht omdat het gaat om een vergunningaanvraag voor een buitenplanse omgevingsplanactiviteit die valt onder de lijst met aangewezen gevallen voor verplichte participatie van de Omgevingswet? Dan adviseert de raad in een aantal gevallen aan B en W over de participatie. Dat is wanneer er een participatieplicht geldt én er een bindend adviesrecht voor de vergunningaanvraag bij de gemeenteraad ligt. Klinkt ingewikkeld? Daarom is een uitleg hierover in het hoofdstuk met het wettelijke kader uit de Omgevingswet over participatie opgenomen in een hoofdstuk in het ‘Handboek bewonersparticipatie’.

Is het participatieproces onderdeel van een project, plan of programma waarbij B&W initiatiefnemer is? Dan grijpt de gemeenteraad bij haar controlerende rol terug op het participatieplan of de participatieparagraaf uit de startnotitie. De gemeenteraad controleert aan de hand van het participatieplan of het participatieproces goed verlopen is. Het is daarbij belangrijk om te realiseren dat participatieprocessen weerbarstig kunnen zijn. Een tussentijdse bijstelling van het proces komt regelmatig voor en is eerder een teken van omgevingsbewustzijn dan van niet functioneren. Dit geldt zolang B&W daarbij binnen de door de raad vastgestelde kaders is gebleven.

Bij de volksvertegenwoordigende rol is onderscheid te maken in partijpolitiek gekleurde activiteiten en niet partijpolitieke gekleurde volksvertegenwoordiging. We gaan alleen in op deze laatste rol van de gemeenteraad, als volksvertegenwoordigend orgaan. 

Vanuit de volksvertegenwoordigende rol kan de gemeenteraad zelf participatieprocessen initiëren die helpen bij de kaderstellende en controlerende taken. Denk aan het in ontvangst nemen van petities en dit agenderen en bespreken. Maar ook peilingen en mailboxacties vallen hieronder, waarbij de gemeenteraad proactief input vraagt aan inwoners.

Bij participatieprocessen heeft de gemeenteraad dus drie rollen. Hoe je hier invulling aan kunt geven en hoe dit zich verhoudt tot de rollen van B&W en andere rollen en verantwoordelijkheden van de gemeente bij participatie lees je onder andere in ons Handboek bewonersparticipatie.

Ook geven wij regelmatig incompany workshops of trainingen aan gemeenteraden en raadsgriffies over dit onderwerp. Heb je interesse en wil je meer weten over het onderwerp participatie en de gemeenteraad? Neem dan contact met ons op en dan overleggen we wat we voor jou kunnen betekenen en wat het beste past. Onze trainingen zijn namelijk altijd op maat gemaakt en gaan in op jouw specifieke vraag of leerdoel.

Tenslotte lees je in het blog “5 tips over participatie voor de gemeenteraad” over hoe je als raad kunt omgaan met de uitdagingen op gebied van participatie.

In dit blog staan affiliatelinks. Bestel je via zo’n linkje een boek? Dan krijgen wij een klein beetje commissie, het kost jouw niets extra’s.