Omgevingsveiligheid en participatie bij bestuurdersreis Ontwerp Veilige Omgeving

Omgevingsveiligheid en participatie, twee onderwerpen die ogenschijnlijk weinig met elkaar te maken hebben. Maar niets is minder waar. Met de Omgevingswet kun je deze twee niet meer los zien van elkaar. Sterker nog, omgevingsveiligheid wordt met de Omgevingswet en de energietransitie belangrijker dan ooit. En de participatie komt hier nog als verplichting bij.

In een lezing tijdens de ‘Bestuurdersreis Ontwerp Veilige Omgeving’, georganiseerd door Oostkracht10 uit Deventer, ging Suzanne met bestuurders in gesprek over de vraag hoe je in gesprek gaat met de samenleving bij omgevingsveiligheid. Een korte weergave van de lezing volgt hieronder.

“Help er komt een accu in mijn straat!

Stel je woont met je gezin in een mooie vrijstaande woning. In een ruim opgezette wijk met veel groen. Een mooi groot trapveld voor kinderen vlakbij. En dan is er de opgave van de energietransitie…..

En de gemeente die bedacht heeft om het fijne trapveld voor de kinderen op te offeren voor een accu die alle energie van de wijk moet opslaan. Dat leidt vast en zeker tot weerstand. Toch is dit de realiteit voor de opgave die ons de komende jaren te wachten staat. Sterker nog, het gebeurt nu al. Het plan om tienduizenden extra trafo’s te realiseren in woonwijken om aan de grotere energievraag te voldoen stuit nu al op grote weerstand. Bewoners hebben begrip voor de energietransitie, maar maken zich zorgen over de kwaliteit van hun woonomgeving.

Omgevingsveiligheid en de Omgevingswet

Omgevingsveiligheid speelt een belangrijk rol bij de energietransitie en met de Omgevingswet komen daar nog de participatieverplichtingen bij. Maar participatie is niet altijd makkelijk. En al helemaal niet als het over omgevingsveiligheid gaat, waar je spreekt over risico’s op een ramp of ongeluk in de communicatie. Dat vraagt om participatieve risicocommunicatie. Ook bij omgevingsveiligheid wordt de manier van communiceren en participatie steeds belangrijker. Dat is een trend die we al langer zien.

Van technische naar participatieve risicocommunicatie

Risicocommunicatie bestaat al sinds de jaren ’70, toen in Seveso de ramp met de chemische fabriek gebeurde. Vanaf dat moment is de overheid gaan communiceren over risico’s. En waar dat in de beginjaren vooral een technische uiteenzetting van feiten was, veranderde deze vorm van communicatie al snel naar een meer handelingsgerichte communicatie. Je weet wel, het informeren van de burger over de concrete dingen die hij/zij moet doen als de sirene gaat (zoals sluiten van ramen en deuren). In de jaren ’90 werd de risicocommunicatie interactiever, met meer context erbij. En de laatste jaren zien we een trend naar participatieve risicocommunicatie. De burger wil betrokken worden en meedenken.

Omgevingswet en omgevingsveiligheid

Met de komst van de Omgevingswet verandert er het een en ander voor omgevingsveiligheid. De Omgevingswet gaat over alle aspecten in en die invloed hebben op de fysieke leefomgeving. Dus ook over omgevingsveiligheid.

Participatie wordt in veel gevallen verplicht. Het gaat hier om het vroegtijdig betrekken van belanghebbenden bij de ontwikkeling en uitvoering van beleid en plannen. Waarbij alle onderwerpen in samenhang worden bekeken en belangen vroegtijdig in beeld worden gebracht, zodat een zorgvuldige integrale afweging kan worden gemaakt bij de besluitvorming. En de Omgevingswet gaat uit van maatwerk, met afwegingsruimte op lokaal niveau. Dat geldt ook voor omgevingsveiligheid.

Omgevingsveiligheid in de kerninstrumenten van de Omgevingswet

Omgevingsveiligheid kan een plek krijgen in alle kerninstrumenten van de Omgevingswet: omgevingsvisies, verplichte en onverplichte omgevingsprogramma’s, omgevingsplan en de omgevingsvergunning. Bij (bijna) al deze instrumenten geldt een participatieplicht.

Omgevingsveiligheid in de omgevingsvisie

Als eerste de Omgevingsvisie. Hierin maak je een integrale afweging voor alle onderdelen in de fysieke leefomgeving. Bij omgevingsveiligheid kun je denken aan de keuze over het gewenste beschermingsniveau. Het basisbeschermingsniveau is een wettelijke grenswaarde, maar daaronder mag je als bevoegd gezag zelf bepalen wat een aanvaardbaar beschermingsniveau is. Hier bestaat dus beleidsruimte in de keuze die gemaakt wordt. Een onderwerp waarover je het gesprek aan kunt gaan met stakeholders (inwoners en ketenpartners). Hoe veilig moet een gebied zijn? Voor welk beschermingsniveau kies je?

Omgevingsveiligheid in het omgevingsplan

In een omgevingsplan formuleert de gemeente de beschermingsdoelstellingen die passen bij het gewenste beschermingsniveau uit de omgevingsvisie. Een andere verandering waar gemeenten bij het opstellen van het omgevingsplan mee te maken krijgen zijn de brand-, explosie- en gifwolkaandachtsgebieden. Ook hierbij is beleidsvrijheid, zolang de minimale veiligheid (het wettelijke basisbeschermingsniveau) gewaarborgd blijft. Het aandachtsgebied is daarmee het middel om het gesprek te voeren over veiligheid en bescherming. Welke functies laat je toe in een aandachtsgebied? Ga je bijvoorbeeld woningbouw realiseren in deze aandachtsgebieden? Hoeveel invloed ga je de inwoners hierin geven?

Omgevingsprogramma omgevingsveiligheid

Omgevingsveiligheid kan centraal onderwerp zijn van een omgevingsprogramma omdat je bijvoorbeeld een bepaald beschermingsniveau wilt halen of omdat er in een gebied specifieke aandacht voor omgevingsveiligheid nodig is. Ook hiervoor geldt bij de vaststelling van het programma een motiveringsplicht voor participatie uit de Omgevingswet. Er zijn verschillende manieren participatie over het omgevingsprogramma te organiseren met omwonenden en andere belanghebbenden.

Participatieplicht bij omgevingsveiligheid

Voor de Omgevingsvergunning geldt onder de Omgevingswet de aanvraagvereiste voor participatie en een mogelijke participatieplicht. De lijst van gevallen van verplichte participatie wordt door de raad vastgesteld. Wat we zien is dat veel gemeenten het opwekken en opslaan van energie (zoals windmolens, zonneparken, waterstof en buurtbatterijen) aanmerken voor verplichte participatie. Dat betekent dat de initiatiefnemer verplicht participatie moet organiseren hierover, anders kan zijn vergunningaanvraag niet in behandeling worden genomen.

Vormvrije participatie door initiatiefnemer

Je bent als gemeente niet altijd zelf initiatiefnemer. Zeker niet als het gaat om de realisatie van accu’s, de aanleg van een waterstofnetwerk of de uitbreiding van een milieubelastende activiteit met veiligheidsrisico’s. In dat geval zijn de bedrijven als initiatiefnemer zelf verantwoordelijk voor de participatie. Deze is vormvrij.

Maar let op! Je komt er als overheid niet mee weg om de participatie alleen aan de initiatiefnemer over te laten, want veiligheid is óók een verantwoordelijkheid van de gemeente en de veiligheidsregio.
Je zit je in dat geval dus altijd als samenwerkingspartner aan tafel.

Wees voorbereid op aanvragen voor buurtaccu’s!

Hoe je hiermee om kan gaan hebben we gedeeld in de lezing. Evenals tips over hoe je participatie organiseert bij omgevingsveiligheid, welke relevante vraagstukken hierbij een rol spelen en hoe je als overheid hierin de regie kunt houdt.

Eén conclusie kan in ieder geval worden getrokken: de straataccu’s gaan er komen en omgevingsveiligheid wordt een onderwerp voor iedereen! Zorg er dus voor dat je als gemeente je niet laat verrassen en dat je voorbereid bent. En durf te experimenteren met participatie over omgevingsveiligheid. Zodat we met elkaar kunnen leren en samen met inwoners een veilige omgeving kunnen ontwerpen.

Wij bedanken Oostkracht10 voor de uitnodiging om deze lezing tijdens de bestuurdersreis te mogen verzorgen!

Opdrachtgever na afloop van de lezing:

“De deelnemers en wij waren heel enthousiast over jouw inbreng.”

Ook een sessie over omgevingsveiligheid en participatie?

Werk je op gebied van omgevingsveiligheid bij een gemeente, provincie of omgevingsdienst? Dan is deze lezing ook interessant voor jouw organisatie. Neem gerust contact op met Suzanne via info@participatiekracht.nl. Het verzorgen van een lezing is één van de diensten die we aanbieden. Eerder verzorgde Saskia al een lezing over het verschil tussen participatie en bewonersparticipatie.

Liever een workshop over participatie en omgevingsveiligheid? Geen probleem! Dan zetten we de lezing om naar een interactieve workshop, waarbij je zelf aan de slag gaat met participatie bij omgevingsveiligheidsvraagstukken. Stuur je vraag of offerteverzoek naar info@participatiecursus.nl