Participatie bij infrastructurele projecten. Dat is net weer anders dan participatie bij andere projecten. Bij infrastructurele projecten gaat het om de aanleg en verbreding van wegen, spoor, vaarwegen en dijken. Dit kan op lokaal niveau zijn, bijvoorbeeld de aanleg van nieuwe rondwegen, het maken van verkeersplannen of de locatiekeuze voor snelle fietsroutes. Op hoger schaalniveau gaat het om dijkverzwaring, het realiseren van kunstwerken zoals viaducten en tunnels en natuurlijk de planvorming voor nieuwe provinciale- en rijkswegen.
Participatiekenmerken bij infrastructurele projecten
Participatie bij infrastructurele projecten bestaat meestal uit project- en uitvoeringsparticipatie, soms is er sprake van beleidsparticipatie. Over het algemeen zijn het gestructureerde processen.
Onder de Omgevingswet kun je te maken hebben met de kerninstrumenten omgevingsvisie, het programma, decentrale regels (gemeentelijke omgevingsplan, provinciale omgevingsverordening of de waterschapsverordening), omgevingsvergunning en projectbesluit. Participatie is onder de Omgevingswet vaak verplicht.
In het Handboek bewonersparticipatie lees je meer over deze verschillende vormen van participatie en over de Omgevingswet. In dit blog gaan we er niet dieper op in.
Tips voor participatie bij infrastructurele projecten
Naast de algemene tips die we in ons Handboek bewonersparticipatie noemen voor participatieprocessen en participatie in de praktijk, zijn er specifieke zaken om rekening mee te houden bij grote infrastructurele projecten:
- Maak onderscheid tussen de participanten die op persoonlijk niveau geraakt worden door het project, aanwonenden, gebruikers en overige groepen.
- Wees duidelijk en transparant over kaders, regelgeving en ontwerprichtlijnen tijdens de planvorming.
- Gebruik lokale kennis over het gebruik van de ruimte en stem hier de inrichting op af.
- Zorg dat je aanspreekbaar bent tijdens de uitvoering van het werk en los problemen snel op. Luister hierbij naar ideeën van betrokkenen.
In het Handboek bewonersparticipatie delen we twee praktijkvoorbeelden van vakgenoten over participatie bij infrastructurele projecten. Zo vertelt Herman Groeneveld (zelfstandig projectmanager) over het wijkverkeersplan voor Noorwest Enschede en Lummieke IJmker (toenmalig omgevingsmanager bij Dura Vermeer) over de Uithoornlijn.
Praktijkvoorbeeld ‘Wijkverkeersplan voor Noordwest Enschede’
De opgave
Noordwest Enschede is een wijk met woningen, een groot revalidatiecentrum, een aantal sportverenigingen en meerdere scholen. In het noordwesten van Enschede ontbreekt een goede ringweg, daardoor komt er veel doorgaand verkeer door de wijk. Dit is vooral te merken op drie plekken in de wijk. Hiervoor moet een plan worden gemaakt met een uitgebreid participatietraject, waarbij de aanwezigheid van het doorgaande verkeer een kader vanuit de raad is. Het realiseren van een nieuwe ringweg is dus geen optie.
Het participatiedoel was om samen met de wijk een plan te maken en hen mee te nemen in de complexiteit en dilemma’s.
Participatieaanpak
We hebben gekozen voor het werken met ‘gesprekstafels’. Hierbij zijn we begonnen met een digitale gesprekstafel in de vorm van een interactieve kaart. Via de gemeentelijke (social media) kanalen en een artikel in de lokale krant is een oproep verspreid onder wijkbewoners om mee te doen. Op de kaart konden zij verkeersproblemen aangeven en wijkbewoners kregen de mogelijkheid om zich aan te melden voor een van de bewonerstafels. Meer dan 200 bewoners hebben gereageerd en 60 daarvan hebben aangegeven mee te willen doen. Hieruit is een selectie gemaakt.
De volgende stap was in gesprek gaan met verschillende groepen. Hiervoor hadden we een bewonerstafel, twee bedrijventafels (een van binnen het gebied en een met bedrijven van buiten het gebied), een scholentafel, een sporttafel en een tafel mobiliteitsdiensten. In drie rondes zijn bouwstenen verzameld. Met behulp van deze bouwstenen is tijdens twee sessies samen met de deelnemers gewerkt aan het uitwerken van twee scenario’s en is het voorkeursscenario bepaald.
Het voorkeursscenario is vertaald in het wijkverkeersplan en opnieuw via de digitale tafel gepresenteerd. Hier heeft iedereen feedback op achter kunnen laten.
Tijdens het proces is de gemeenteraad op meerdere momenten meegenomen en deelgenoot gemaakt van de keuzes, dilemma’s en oplossingsrichtingen. Dit om te voorkomen dat ze pas aan het einde van het traject aan zet kwamen.
Tips voor vakgenoten naar aanleiding van dit participatieproces
In verband met de pandemie hebben we ervoor gekozen om digitaal te starten. Dit heeft veel respons opgeleverd, maar achteraf hadden we ook huis-aan-huis moeten informeren. Nu ontstond er weerstand waarbij onder andere naar voren werd gebracht dat men niet wist dat we bezig waren met dit plan. Een wijkbrede kick-off had hierbij kunnen helpen.
Een volgende keer zou ik kiezen om per betrokken straat een minimaal aantal deelnemers te hebben.
Zorg dat je wendbaar bent in het proces. Als je eenmaal uitgebreid in gesprek bent over oplossingen kunnen deze gevolgen hebben voor specifieke straten. Wij hebben ervoor gekozen om hiervoor extra bijeenkomsten te organiseren om deze bewoners te informeren en hierover het gesprek aan te gaan. Dit kost extra capaciteit, maar is heel waardevol gebleken. Dit wordt echt gewaardeerd.
Praktijkvoorbeeld ‘Uithoornlijn’
De opgave
In Uithoorn komt een tramlijn. De tram tussen Amsterdam en Amstelveen wordt doorgetrokken naar Uithoorn, via de voormalige spoordijk van de Haarlemmermeerlijnen en sluit in Uithoorn aan op de bestaande busbaan tussen Breukelen en Aalsmeer.
De oude spoordijk was al dertig jaar niet meer in gebruik en een mooie groene ‘ader’ geworden waar veel bewoners van genoten.
We hebben als aannemer aangeboden om het participatietraject met de bewoners te doen. Daarbij was het participatiedoel om de reputatiematras* dikker te maken in aanloop naar de aanleg van de tramlijn die in deze omgeving voor veel hinder zou zorgen.
*Een reputatiematras is een buffer van vertrouwen die een project opbouwt waardoor eventuele tegenvallers minder invloed hebben op de publieke opinie.
Participatieaanpak
Om draagvlak te krijgen voor de werkzaamheden hebben we aangeboden om samen met bewoners de groene stukjes binnen het projectgebied een extra impuls te geven: kwalitatief en/of kwantitatief. Dit project was tijdens de pandemie en dus ging alles online.
De eerste avond presenteerden we het ontwerp van de tramlijn en de locaties waar ruimte was voor extra groen. Daarna hebben de deelnemers (bewoners en betrokken organisaties) input gegeven vanuit hun lokale kennis, ervaring en wensen.
Deze ideeën hebben we afgestemd met de beherende partijen van wie dit groen zou worden: gemeente, waterschap, Gemeentelijk Vervoerbedrijf en provincie. Na hun instemming hebben we tijdens de tweede avond een voorstel gepresenteerd en toegelicht waarom andere ideeën niet konden.
Inmiddels zijn we dit groen (planten, nestkasten en insectenhotels) daadwerkelijk aan het aanleggen.
Tips voor vakgenoten naar aanleiding van dit participatieproces
De groengebieden waarover meegedacht kon worden waren heel klein. Toch was er winst te behalen dankzij veel lokale kennis en de ideeën. Hoe klein ook, mensen zijn betrokken bij het groen in hun omgeving. Aandacht hebben voor hun omgeving en de negatieve gevoelens over wat komen gaat door hen mee te laten denken over mooier en beter groen, is een goede gelegenheid om met elkaar in contact te komen en toch wat te verbeteren.
Voor dit project was het ontwerp al gemaakt, evenals de groene invulling. Dat er toch ruimte was om na te denken over extra kwaliteit (diversere soorten) en kwantiteit (extra stukjes toegevoegd en omgeving van het ontwerp door de gemeente wat groter gemaakt) gaf energie en betrokkenheid.
De volgende keer zou ik dit eerder in het proces doen. Dan kunnen we in het ontwerp grotere ingrepen meenemen die impact hebben op constructies zoals extra tunnels voor dieren onder de trambaan door.
Meer lezen over participatie
Dit blog over participatie bij infrastructurele projecten is een bewerking van een paragraaf uit hoofdstuk 8 uit het Handboek Bewonersparticipatie.
Ben je door het deze van dit blog benieuwd geworden naar ons handboek? Via onze website kun je het boek bestellen. Het is hét handboek dat elke professional die iets met bewonersparticipatie doet op het bureau of in de kast wil hebben. Met basistheorie, praktijk én verdieping en heel veel praktijkvoorbeelden.
Heb je hulp nodig bij participatie?
Via ons participatiebureau ParticipatieKracht verzorgen we zowel strategisch advies als participatiemanagement. Ook ontzorgen we met onafhankelijke gespreksleiding tijdens bewonersbijeenkomsten.
Wil je zelf beter worden in een goede voorbereiding en uitvoering van participatieprocessen? Neem dan eens een kijkje bij onze workshops en trainingen op open inschrijving (basis/verdieping) of kies samen met collega’s voor een incompany training op maat.
