“De deelname aan het participatieproces moet wel representatief zijn” wordt vaak gezegd, zeker door bestuurders. De verantwoordelijke voor de uitvoering van het participatieproces knikt instemmend en zit vervolgens met zijn handen in het haar omdat de gebruikelijke bekende gezichten bij een participatiebijeenkomst aanwezig zijn. Wat nu? In deze blog duiken we dieper in op participatie en representativiteit en hoe je deze kunt verbeteren.
Wat is representativiteit?
De gemiddelde participatiebijeenkomst bestaat vooral uit een groep betrokken inwoners (usual suspects) die graag willen meedenken aan de specifieke opgave waar het om draait. Veelal is dit geen representatieve vertegenwoordiging van de samenleving. Ouderen, mannen en hoogopgeleiden zijn oververtegenwoordigd als participant tijdens participatieprocessen. De samenleving is echter geen homogene doelgroep, maar een mix van mensen, met verschillende leefstijlen en waarden.
Participatieprocessen moeten vaak zoveel mogelijk representatief zijn. Daarmee wordt bedoeld dat er bij een participatieproces een representatieve afspiegeling van de samenleving wordt betrokken, een diverse groep met voor- en tegenstanders, jong en oud, met en zonder een beperking, enz.
Vier groepen betrokkenen
Grofweg onderscheiden we vier groepen als het gaat om representativiteit. Idealiter zou je voor een representatieve participatie betrokkenen uit al deze groepen in een participatieproces moeten betrekken:
- Betrokken inwoners. De groep betrokken inwoners die graag willen meedenken en regelmatig present zijn bij participatiebijeenkomsten.
- Verborgen doelgroepen. Het zogenaamde stille midden, bestaande uit mensen en organisaties die je nooit hoort of ziet bij participatieprocessen.
- Vertegenwoordigers van doelgroepen. Een al dan niet georganiseerde groep die de belangen van een doelgroep vertegenwoordigen. Denk aan ondernemersverenigingen, zorgverleners, dorpsverenigingen, enzovoort.
- Moeilijk te bereiken doelgroepen, een groep die wel betrokken wil worden, maar die moeilijk te bereiken zijn.
Het stille midden en andere participanten
Als we het hebben over een representatieve vertegenwoordiging van een groep betrokkenen, is het stille midden de grootste groep. Dit is een relevante groep die kan bijdragen aan het vergroten van het draagvlak. Deze verborgen groep zijn mensen of organisaties die niet uit zichzelf actie ondernemen om mee te doen aan participatieprocessen. Vaak is dit een groep die eerder voordelen van een plan voor zichzelf zien en dus voorstanders van een plan zijn. Zij ondervinden niet direct de nadelige effecten of zien niet direct de meerwaarde van hun inbreng.
Daarnaast is representativiteit van belang bij individuele inwoners en bij de groep vertegenwoordigers. De Wet maatschappelijke ondersteuning geeft aan dat het bij cliëntparticipatie gaat om het betrekken van inwoners, en dan specifiek cliënten of hun vertegenwoordigers.
Bij participatie over onderwerpen in het sociaal domein gaat het bij representativiteit dan niet alleen om het betrekken van de individuele inwoner, maar ook om het betrekken van de zorgverleners of instanties. En in het fysieke domein kun je dan bijvoorbeeld denken aan georganiseerde groepen zoals ondernemersverenigingen en dorpsverenigingen.
Tenslotte heb je te maken met een groep die moeilijk te bereiken is, de unusual suspects. Vaak zijn dit jongeren, mensen met een niet Westerse achtergrond of anderstaligen. Zij voelen zich niet direct verbonden met het onderwerp of zijn niet gewend om met de overheid een gesprek te voeren. Om deze groep te betrekken moet je veel meer je best doen en out of the box te werk gaan.
Wat voor invloed heeft representativiteit op het participatieproces?
Door per participatieproces te bepalen wat representatief is voor dat dat specifieke vraagstuk kan gericht worden gekeken naar de groep betrokkenen. Zo ontstaat er vanuit specifieke doelgroepen allerlei input in het proces. Daarnaast worden participatietrajecten per project, gebied, vraagstuk of wijk anders ingevuld. Heb je niet alle doelgroepen goed in beeld, dan kan er input vanuit een doelgroep ontbreken. Dit gaat ten koste van de kwaliteit van het proces én het resultaat. Daarom is representativiteit zo belangrijk.
Hoe ga je om met representativiteit bij participatie?
De mate van representativiteit hangt af van het doel van de opgave. Soms volstaat een kleine groep om goede conclusies te kunnen trekken of om de juiste input voor je opgave te ontvangen. Daarom is het belangrijk dat je goed weet wie je doelgroep is en wie je wilt betrekken.
Een zorgvuldige omgevingsanalyse is dan de basis. Als je de betrokkenen in beeld hebt, controleer je of je met deze groep de opgave kunt oppakken. Vraag je bij het omschrijven van de opgave af wat je nodig hebt. Dus welke kenmerken moet de groep hebben en zijn ze een afspiegeling van de doelgroep die je nodig hebt? Is de groep groot genoeg om een betrouwbare conclusie of input te kunnen leveren?
Vooral bij enquêtes en strategische beleidsopgaven is dit een aandachtspunt. Bij concrete opgaven zoals een herinrichting van een straat speelt dit veel minder een rol en zit representativiteit meer in de gespreide deelname van omwonenden.
Voorbeelden van representativiteit bij participatie:
- Herinrichting van een weg: zorg er voor dat niet alleen de bewoners die aan één kant van de weg wonen worden betrokken, maar juist verspreid langs de weg.
- Omgevingsvisie: hier is het van belang dat iedereen betrokken kan worden. Zorg dan voor een grote diverse groep en differentieer naar woonplek, leeftijd, afkomst, opleidingsniveau, etc.
- Ouderenbeleid: het spreekt voor zich dat je hierin vooral de senioren betrekt en niet de jongeren. Maar zorg er wel voor dat de groep senioren divers genoeg is wat betreft leeftijd, zelfredzaamheid, hulpbehoevend/beperkingen, afkomst, etniciteit, etc.
Wil je meer lezen over participatie?
Deze blog over participatie en representativiteit is een bewerking van een paragraaf in hoofdstuk 7 uit Handboek Bewonersparticipatie.
Ben je door het lezen van dit blog benieuwd geworden naar ons Handboek? Via onze website kun je het boek aanschaffen. Het is hét handboek dat elke professional die iets met bewonersparticipatie doet op het bureau of in de kast wil hebben. Met basistheorie, praktijk én verdieping en heel veel inspiratie en voorbeelden.
Heb je hulp nodig bij participatie?
Via ons participatiebureau ParticipatieKracht verzorgen we zowel strategisch advies als participatiemanagement. Ook ontzorgen we met onafhankelijke gespreksleiding tijdens bewonersbijeenkomsten.
Wil je zelf beter worden in een goede voorbereiding en uitvoering van participatieprocessen? Neem dan eens een kijkje bij onze workshops en trainingen op open inschrijving (basis / verdieping) of kies samen met collega’s voor een incompany training op maat.
